بررسی تطبیقی نقش مایه های گیاهی در منسوجات مکتب اصفهان عصر صفوی و دوران قاجار

پژوهش حاضر با هدف بررسی سیر تحول نقوش گیاهی در طراحی منسوجات دوران صفوی و قاجاریه با هدف بررسی میزان الهام این نقوش از نقوش مربوط به هنرهای متعالی نگارگری و بررسی عوامل موثر بر دگرگونی منسوجات در این اعصار است. از این رو پژوهش در بستری تاریخی و با اتکا به اسناد و تصویری باقی مانده از این اعصار به بررسی تحولات کلان منسوجات ایرانی و نقش عواملی همچون تغییرات سیاسی، تجارت و ارتباط با بیگانگان بر کلیت هنر نساجی و از سوی دیگر بررسی نقوش گیاهی با تجزیه و تحلیل مستندات تصویری آن در سه بخش بررسی جزییات نقوش، ترکیب بندی منسوجات و کلیت ترکیب بندی پرداخته است. از بُعد تاریخی، پژوهش، دوره ی هنر صفوی به پایتختی اصفهان، دوره گذار افشاریه و زندیه و دوره قاجاریه، به ویژه قاجاریه آغازین را، در قالب دوره های زمانی تحولات نساجی ایران مورد توجه قرار داده است. نتایج پژوهش نشانگر آن است که در دوره صفوی افزایش طبیعت گرایی در نقوش و تعامل میان نگارگران و طراحان فرش و طراحان منسوجات، باعث بروز نقشمایه های گیاهی منسوجات شده و در اواخر این دوره تأثیرپذیری از نگاره های گیاهی باسمه های فرنگی، تغییری در طراحی منسوجات پدید آورد. در دوره افشاریه و زندیه، هنر نساجی ایران دستخوش تحولات عظیمی شد که متأسفانه شواهد اندکی از آن به جای مانده، اما ردپای آن در اوایل دروان قاجار دیده می شود. ارتباط ایران و هند در دوره افشاریه، موجب گرایش ایران به نقوش هند گردیده و نمونه های بته جقه در این دوره وارد هنر می شود. در دوره زندیه نیز هنر قسمت جنوبی ایران ادامه تحولات دوره صفوی و تحولات افشار را در قالب نقوش گیاهی ساده و متقارن و یا ترکیب شده با گل و مرغ نشان می دهد. در دوره قاجاریه صنعت نساجی ایران وارد مرحله افول خود شده و به مرور در مقابل منسوجات وارداتی از میان می رود؛ اما در دوره ابتدایی این عصر، یعنی زمان سلطنت فتحعلیشاه، با دوران باشکوه طراحی منسوجات مواجه هستیم که در آن نقوش عصر صفوی و زند در قالب ترکیب بندی متقارن دارای زمینه هندسی و نقوش بته گلی قابل مشاهده است؛ اما به مرور این نقوش جای خود را به نقش بته جقه داده و این نقش به ترکیب بندی غالب نقوش منسوجات ایرانی بدل شده و نقوش گیاهی به معنای پیشین منسوخ می شوند